piesta sa batad

Paano ang Pilipino maghanda para sa piesta?  Sa pagpreparar sang pagkaon, ang Pilipino wala nag-isip kon pila ang iya gin-inbitar.  Sa baylo ginabulubanta niya ang iya ginapaabot.  Kay kon may isa ka nga gin-inbitar, ginapaabot mo na na nga ang gin-inbitar mo mang-imbitar pa gid na.  Kon sayuron pa, kon beinte ang imo gin-inbitar mga sisenta ang imo preparasyon.  Wala na kaso ya sa pinoy.  Expected na ina.  Pati ang putsiko na-isip na ina dira.  Paano mo abi tabugon ang imo bisita?  Palagas kon palagas basta mapakaon, kay kon indi kakaon ang bisita daku gid ina nga kahuy-anan. 

Kon gina-inbitar ka sa piesta kag kaisa ka lang ginsingganan, wala gid man na sia tuyo nga inbitaron ka.  Kon tuod-tuod na nga inbitasyon suliton ya ina.  Ikaw iya nga gina-inbitar ngita ka rason nga indi ka pwede – may opisina, kalayo, kainit, kayab-ok, kapoy ako.  Kon suliton ya pa gid ang inbitasyon bisan ginarasonan mo na, kon sayuron gusto ya gid nga makadto ka.  Apang kon sa una pa lang nga inbitasyon, kag nagrason ka, kag indi na sia mag-insistir pa, kon sayuron pakonsuelo lang na.  Wala gid man sia tuyo nga makadto ka.  Gani ikaw na lang hangop sina. 

Paano ang Pilipino magpamiesta?

Indi nami nga sa pag-abot mo sa balay deretso ka dayon sa lamesa kag magkaon.  Bastos ina para sa Pilipino.  Kinahanglan hulat ka nga agdahon ka.  Mas maayo pa gid nga mahulat ka nga agdahon ka sing makaduha.  Kag mas maayo pa gid nga indi ka lang magpahagad, hulata nga mamilit na sia nga makaon ka.

Sa Pilipino nga piesta ang tagbalay wala nagakaon upod sa bisita.  Hagi na sia libot nga libot, kag hagi na sia pamilit nga pamilit nga dugangan mo pa gid sang kaon, kag hagi na sia pamilit nga kinahanglanan tilawan mo gid ang amo sini nga putahi kag ang amo to nga putahi.  Gani, kon mamiesta ka, ginapaabot nga damo imo kaon kay kon naga-diet ikaw ukon kimi-kimi ka magkaon indi ka na lang mamiesta kay gina-insultohan mo ang tagbalay kon gamay lang kaon mo.

Ngaa kasubong sini?  Siling ni Dr. Landa Jocano nga isa ka Ilonggo nga Anthropologist nga nagtuon sang aton kultura, ini nga pamatasan bahin sang aton socialization practices nga iya ginatawag sa iningles nga personalized care – ang pagbatiti, ang pag-amlig, pagkabalaka, pag-ulikid sing personal. 

Ini nga sahi sang pagsinalayo natun-an na naton sang kita isa pa lang ka lapsag.  Ang bata wala ginapabay-an – ang bata ginakungkung, gina-istorya bisan indi pa kahangop, ginahulo-hapolas, ginatandog, ginakusi-kusi kay kaulumol, ginapasa-pasa, ginapakaon.  Diri nagahalin siling ni Dr. Jocano ang aton pagkamabinatyagon ukon ang aton sensitivity, ang aton hospitality, kag ang aton luyag nga magmalapit sa isa kag isa sa bagay nga ang external gesture sini amo ang pagtandog kag ang pag-uyatay. 

Kita mo kon naga-istoryahanay kita tam-an kalapit sang aton antad sa isa kag isa.  Amo na nga bakal sa aton ang Clorets, Max kag Halls.  Amo man ini ang rason kon ngaa diri lang kita makabati sang mga hambalanon nga nagasiling, “lakat ta mangihi ta.”  Kag indi gid ya makompleto ang istorya kon wala sing hikap-hikap, kusi-kusi, pislit-pislit, puropikpik, kag turotandog.  Tungod sini nga pamatasan wala kita iya nagaproblema kon nagaginutok kita.  Apang nagaproblema kita kon halog, kon wala tawo.  Why, because everybody can be accommodated – the more the merrier.  Kita mo nagalibog ang ulo sang Hapon kon ngaa ang salakyan para sa duha gintakdan naton sing sidecar kag ginpasakyan sa diesi-otso ka tawo.  We have no problem with narrow personal spaces.  Waay kita problema kon nagasinungo-anay kita.  It is part of our culture to be as close as possible, and to be close means to touch and to hold.  Sang nagligad nga semana nagbakal ako tela sa kitid-kitid nga balaligyaan sa calle real kag sa pagkagutok kag kainit.  Suggest ko sa intsik, abi padakudaku-a man ang imo balaligyaan.  Siling sang intsik, “Father, kon daku ini, indi na gutok, kon indi gutok indi magsulod tawo, kay pinoy kon diin gutok didto sulod.” Ti maano ka da?

Amo kita sini mag-relate sa isa kag isa.  Amo ini ang aton pamatasan.  Kag ining aton pamatasan wala lamang nagapabilin sa aton pagsinalayo sa isa kag isa.  Ginadala man naton ini sa aton relasyon sa Dios.  Ginadala man naton ini sa aton pagsimba sa Dios. We bring the same way of relating to God.    

Personalized care means to be as close as possible in a sense that we can identify God as one with us.  Ang aton Santo Niño ginabayuan naton depende sa aton luyag kag sa aton palangabuhian.  May Santo Niño nga pula, may berde, may pulis, may mangingisda, may yagit nga nagalu-ab kag may mangunguma nga may kalo nga buri.  Indi lang ini cute for it also means that God can identify himself more closely sa aton kahimtangan.  Kita ninyo sa mga prosesyon ang aton bata ginapabayuan naton nga daw si San Vicente nga may lollipop nga ginasupsop.

Personalized care means to be as close as possible in a sense that we can touch God and God can touch us.  Sang naglala akon arthritis naghimo man ako sang akon personal nga pilgrimage sa pagpangayo sing kaayuhan.  Una ko nga ginkadtuan ang Nazareno sa Quiapo.  Makapangadi ka man sa simbahan kay makita mo man sia sa uluunhan, pero ngaa malinya gid nga sa pagkalawig nga linya, inoras nga linya agod makapalapit sa pagpangamuyo?  Agod makapalapit.  Tapos pag-abot mo mangadi ikaw sa atubang sang istatwa nga napalibutan sang kristal kag mag-uyat sang lubid nga nagalabaw sa kristal kay ina nga lubid nahigot sa hawak sang Nazareno.  Bisan lubid na gid lang basta makatandog, bisan lubid na gid lang basta gintandog – personalized care – mauyat gid, matandog gid, mahapulas gid becauws we want to feel personalized care

Ginsingganan ako ni Fr. Bernard nga magahatag ako sang akon panan-aw nahanungod sa palapak kay San Vicente Ferrer.  Ano ang palapak – isa ka pagdala sang aton pamatasan, sang aton sahi sang pagsinalayo sa Dios kag sa mga abyan sang Dios, ang mga Santos.  Isa man ini ka pagpaabot nga ang pagbulig sang Dios kag sang iya mga santos isa ka pagpakita sang ila personal nga pag-amlig, personal nga pagkabalaka sa aton.  Gintandog ako, gin-uyatan ako, ginkuhit ako, (sa palapak) ginkadi ako sing mapinalanggaon nga pagkadi ni San Vicente Ferrer.  That is how we relate and that is how we expect God and the saints to relate to us.  Kag indi ini malayo sa ginbuhat ni Kristo sang diri pa sia sa kalibutan.  Puede ya man maayo ang bulag nga mahambal lang sia, ngaa tandogon ya gid ang mata, ngaa hamlitan pa niya sang lutak kag ihuluhapolason?  Nahimo man niya nga ayuhon ang masakit gikan sa malayo, ngaa kadtuan ya gid, ngaa tandogon ya gid?  Personalized care, personal nga pag-atipan.

Ano karon ang himuon naton?

Una, indi naton ikahuya ang aton kultura kag ang aton pamaagi sa pagsimba.  Ang palapak indi desparatis – sahi ina sang aton pag-relate bilang Pilipino, bilang Ilonggo.  Indi naton ina pagdula-on.  Panumduma bala:  ano ang nagsustinir sa aton nga magpabilin nga katoliko.  Inaway na naton ang mga katsila.  Ang mga pari nga katsila linagas na naton pagguwa, iban sa ila ginlabo ta pa.  Inabtan kita sang mga protestante nga kano, binahaan kita sang mga fundamentalista nga mga born again – ngaa katoliko man kita sa gihapon.  Because of our popular devotions – we could not leave the church because these devotions are already embedded in the heart, embedded in our culture, because they are the only vehicles where we can truly express our real self as Filipinos before God – Filipinos before God, not just persons before God but Filipinos before God.  Indi naton ikahuya ang aton kultura bisan pa sa aton sahi sang pagsimba sa Dios.

Ano abi kay iban sa aton nakapa-States lang pag-abot di la-in na, mas kano pa sa kano, kay mas nami didto – basta English speaking nami.  Sino siling sina?  Indi gid man makomparar ang ila simbahan sa aton, pero lantawa bala ang nagasilimba, kag lantawa bala ang aton selebrasyon diri.  Buhi.  Tiko-tiko lang kis-a pero at least ang tiko matadlong mo pa, ang wala, wala na gid na ya.  So be proud of your faith and the expression of that faith.  Let us appreciate once more the Filipino expression of our faith.

Ikaduha, indi ini mangin isa ka homiliya kon wala ko ginpamalandongan ang aton Ebanghelyo.  Sa aton Ebanghelyo subong sa sining ikan-um nga adlaw sa Oktaba sang Paskwa, si Kristo nagpakita sa iya mga gintuton-an kag sia nagsiling sa ila sang isa ka pamilyar nga pag-abiabi sang isa ka Ilonggo, “kari kamo kag magpamahaw, kari kamo mamahaw kita.”  Sa talagsa kag malaka nakon nga pagpuli sa balay ang greeting sang akon nanay halin pa sang una amo man sa gihapon, “ay ari ka, kapamahaw ka na?”  The expression and gesture of personalized care - malapit nga presensya, mabinatyagon nga presensya, matandog, ma-uyatan, personal nga pag-ulikid kag pag-amlig.  Kag nangin mas makahulugan pa gid ini kay ang palapak nagapakita nga ang pagulikid sang Dios sa aton kag sang iya mga santos isa ka pag-ulikid sang amay sa iya anak.  Ang paghikap kag paghulohapolas sang ulo sa aton pamatasan isa ka mapinalanggaon nga gesture sang amay sa iya gamay nga anak.  Amo ina katahum sang sini nga gesture, the more I reflect on it the more it becomes to me a real and sincere act of faith on the love and care of God and San Vicente, who is probably a Filipino, at least in the heart.  Ginhulohapolas, gintandog ang akon ulo ni San Vicente.

There is so much in our culture as Filipinos that is affirmed by gospel values.  There is so much, ugaling ang gina-emphasize pirme sa aton amo ang aton kabalingag.  Pero there is so much in us nga kon ma-usar lamang naton ini, our culture, ang aton pamatasan mangin isa ka mabaskog nga alagyan sa pagpatigayon sang mga pamatasan nga ginatudlo sang Ebanghelyo – kon mahatagan lang tani sang importansya ini nga mga pamatasan.  We are persons of the heart, mango-mango lang ta kon kaisa pero kahibalo kita maghigugma, kahibalo kita magbatyag para sa isa kag isa, kahibalo kita mag-ulikid, kag sa Ebanghelyo amo ini ang ginahatagan sing labi nga importansya.

Hay tapuson ko na ini.  Kalawig na sang hambal ko.  Apang ang pamatasan sang Pilipino wala nagatugot nga magsiling, hoy hipos na da, kay kon ihambal ninyo ina masakitan sing buot ang inyo inagda nga pari.  Sa baylo nagasiling kita, “pawakala lang da sia kay layo pa na ginhalinan nya.”  Salamat sa inyo sa pag-akomodar sa akon kay amo ina ang ginatawag naton nga personalized care, indi kita magbuhat sang mga butang nga makapala-in sang buot sang iban.  Kag utaton ko na ini kay basi makapala-in man sang inyo buot ang tam-an ka lawig nga sermon.